hulpverlening bij functioneringsproblemen

Over het boek

Nadat in 2014 mijn boek Diagnostische vaardigheden voor psychosociale hulpverleners is verschenen, is in januari 2015 mijn tweede boek verschenen bij Boom Lemma Psychosociale gespreksvoering – observatief luisteren in de hulpverlening. Beide boeken zijn toepasbaar op het gebied van de counselling. Zij zijn echter ook breder toepasbaar. Immers, of het nu gaat om beroepen zoals (toegepaste) psycholoog, counsellor, coach, trainer, casemanager, (ortho)pedagoog, maatschappelijk werker, sociaalpedagogisch hulpverlener of sociaalpsychiatrisch verpleegkundige, om er een aantal te noemen, in al deze beroepen zijn gesprekstechnieken nodig en wordt een uitgebreide intake gedaan, waarin het probleem van de cliënten wordt geïnventariseerd. Vandaar ook de term psychosociaal, die in de titel van beide boeken staat. Dit derde boek zal echter een specifiekere doelgroep hebben, die van de counsellingspraktijk.

Wat is counselling?

Counselling is een laagdrempelige vorm van psychosociale hulpverlening, die stevig stoelt op psychologische kennis. Het is gericht op mensen die hulp zoeken bij functioneringsproblemen of die last hebben van lichte stoornissen van hun psychische gezondheid. Met functioneren wordt bedoeld handelen op het emotionele, sociale, beroepsmatige, opvoedkundige, gezondheids- en ontwikkelingsvlak. Cliënten zijn typisch de mensen die stress ervaren als gevolg van blokkades die zij nog niet zelfstandig kunnen oplossen. Counselling is een op empowerment gebaseerde hulpvorm waarin via de dialoog de cliënt geholpen wordt zijn probleemoplossend vermogen en veerkracht te vergroten.

 

Counsellor zijn is daarmee een van de psychosociale beroepen. Het woord 'psychosociaal' kan worden opgedeeld in twee delen: psycho en sociaal. Wanneer de mens als biopsychosociaal wezen (Tomkins, 1995; Kiesler, 1999) wordt gezien, dan wordt ervan uitgegaan dat beleving tot stand komt in de wisselwerking tussen drie gebieden:

  • het biologische,
  • het psychologische en
  • het sociale gebied.


Zowel positieve als negatieve belevingen ontstaan en worden beïnvloed uit elk afzonderlijk gebied en de drie gebieden beïnvloeden op hun beurt elkaar. Psychosociale hulpverlening richt zich vooral op de laatste twee gebieden. Wanneer mensen problemen hebben met de manier waarop zij hun leven ervaren, dan probeert een psychosociale hulpverlener hen te helpen om veranderingen op deze gebieden aan te brengen, bijvoorbeeld door dingen anders te interpreteren (psychologisch gebied), anders om te gaan met hun omgeving (sociaal gebied) of waar mogelijk zelfs door de omgeving aan te passen.

 

Het woord 'counselling' is afkomstig van het Engelse werkwoord ‘to counsel’ en betekent 'bijstaan met advies en raad'. Het Engelse woord is weer afkomstig van het Latijnse woord ‘consilium’, waar ook het woord 'consult' van is afgeleid. Cliënten raadplegen dus een counsellor (degene die adviseert) voor raad hoe met een bepaalde situatie om te gaan. Het kernwoord is ‘bijstaan’.

 

Counselling is een op empowerment gebaseerde hulpverlening, wat inhoudt dat de counsellor een betrokken voorbijganger is in het leven van de cliënt. Een hulpverlener die hem weer veerkrachtig maakt, in zijn eigen kracht zet en zodanig helpt, dat hij geen hulp meer nodig heeft. Dit sluit aan bij de drie basisbehoeften die ieder mens nastreeft: grip op de eigen omgeving, het zijn van een autonoom persoon en het kunnen vinden van aansluiting, zodat hij zelfstandig kan participeren in de maatschappij. 

Waarom komen cliƫnten naar de counsellor?

Dit is een goede vraag. Wanneer ik studenten deze vraag stel bij hun eerste contact met een opleiding komt er een verscheidenheid aan antwoorden. Het vaakst hoor ik ‘inzicht’. Ik ga daar dan wat pesterig mee om door te poneren dat cliënten helemaal niet komen voor inzicht. Pesterig, omdat inzicht een mooi neveneffect is van waar cliënten werkelijk voor komen. Zelden is inzicht namelijk een doel op zich. Het gaat ook voorbij aan de werkelijke vraag, want inzicht is een stap in de richting van oplossen. De truc is dus om het vanuit de positie van de cliënt te bezien. Hij komt omdat hij ergens last van heeft. Iets wat hij nog niet zelfstandig kan oplossen. Waarom komt hij dan? Omdat hij hulp wil om zijn probleem op te lossen.

 

Daarom is inzicht zelden een doel op zich, maar hooguit een stap in het proces en een waardevol neveneffect. Dat maakt het counsellingsproces per definitie handelingsgericht, oftewel, gericht op het activeren van cliënten om zaken aan te pakken. Wanneer er niets verandert, zal het probleem voortduren. Het is pas opgelost wanneer de cliënt anders handelt in zijn dagelijks leven: op zo’n manier dat hij óf geen, óf een acceptabele last van het probleem ervaart.

Waarom dit boek?

De doelgroep voor dit boek bestaat uit alle mensen die werkzaam zijn (of willen zijn) in de counsellingspraktijk.

 

Wil een counsellor effectief zijn, dan zal hij over kennis, kunde en een flink aantal vaardigheden moeten beschikken, waaronder gespreksvaardigheden en de gereedschappen om methodisch te kunnen werken. Juist omdat dit boek bedoeld is als een inleidend werk, ligt de focus op kennis en kunde. Wij gebruiken daarvoor een trechtermodel: breed beginnen, de details als laatste. Daarom wordt eerst stilgestaan bij de mens. De verschillende visies passeren de revue, zodat duidelijk wordt wat er bedoeld wordt met gedrag en met functioneringsproblemen. Daarna zijn wij in staat het gebied van de counselling af te bakenen en te kijken over welke competenties de counsellor zal moeten beschikken en welke houding hij zich zal moeten aanmeten. Vanuit deze basis heeft het pas zin het counsellingsmodel te presenteren.

 

Een belangrijk punt is dat vaardigheden (en in het bijzonder gespreksvaardigheden) in dit boek niet worden behandeld. Dit mede omdat de vaardigheden tussen verschillende beroepen minder van elkaar verschillen dan het doel waarvoor zij worden ingezet. De socratische dialoog kan bijvoorbeeld in de counsellingspraktijk worden ingezet om inzicht te vergroten, maar behoort ook tot de standaard uitrusting van bijvoorbeeld de psycholoog en in de coachingspraktijk. Voor gespreksvaardigheden wordt daarom verwezen naar het boek Psychosociale gespreksvoering. In dit boek wordt de nadruk gelegd op wat specifiek is voor counselling in de praktijk.

 

Het toepassen van het counsellingsmodel op cases geniet in dit boek bijzondere aandacht. Er is gekozen omwille van de helderheid om een aantal typische cases volledig van begin tot einde uit te werken en niet te werken met minicases tussendoor. Er zijn echter wel fragmenten van cases opgenomen om een bepaald punt te illustreren. Hierdoor kan de lezer vanuit een helicopterview de vertaalslag zien van het model naar de praktijk. De volledige cases worden op deze website gepresenteerd, zodat de lezer actief betrokken raakt bij het toepassen van het counsellingsmodel.

 

Samengevat: het doel van dit boek is dus om een heldere uiteenzetting te geven van de mens, zijn gedrag, functioneringsproblemen, wat counselling inhoudt en een raamwerk voor een counsellingstraject. Daarbij is dit alles gemakkelijk te lezen. Het boek daardoor vooral geschikt als een inleidend werk over het vakgebied, zodat counsellors vanuit een basis een helicopterview krijgen voordat zij zich vakinhoudelijk gaan verdiepen en zich vaardigheden gaan aanleren.